Piše: Neđeljko Đurović

Današnjica ukazuje da susret sa određenim gradom, pored upoznavanja sa njegovim kulturno-istorijskih znamenitostima, obuhvata i uživanje u njegovoj kuhinji, odnosno konzumiranje pića po kojima se taj grad prepoznaje. Jedno od prepoznatljivih piće za Bar i pravi dio njegove tradicije jeste i rakija od bijelih murava – murovača ili murvovača (lok. murvo'ača, muro'ača ili prosto nazivana murva). Ova vrsta rakije jedan je od etnosimbola našeg grada!

Početke destilacije alkoholnih pića imamo je još kod drevnih Egipćana i Grka. Prva naprava za destilaciju napravljena je u III vijeku u rimskom Egiptu i prozvana je alembik. Iako je bilo mnogo naučnika sa prostora nekadašnjeg Rimskog carstva i Bliskog istoka koji su pokušavali da naprave što bolja dostignuća u postupku destilacije, tek je u XI vijeku, u Italiji i gradu Salernu, prvi put destilacijom dobijen alkohol za medicinske svrhe. Ovo otkriće brzo se proširilo svijetom i masovno konzumiranje alkohola za piće uslijediće nakon određenog perioda da kada je on isključivo bio korišćen kao lijek. Rakija, uz vino, predstavlja tradicionalni i najmasovniji produkt destilacije na ovim prostorima. Njen korjen potiče od arapske riječi “al-arak”, što znači znoj, a u naše govorno područje došla je is turskog jezika, jer se u njemu jako alkoholno piće naziva Raki.

Murva (lat. morus - potiče od riječi “mora” što znači kašnjenje i vjerojatno ukazuje na polagani razvoj pupoljka ovog drveta ) ili dud (tur. dut, odnosno arap. i perz. tūt) pripada porodici Moraceae koja ima oko 10 vrsta i od kojih sve rastu u umjerenim i suptropskim područjima sjeverne polulopte, kao i u planinama tropskog pojasa. Murva spada u dugovječna listopadna drveća koja mogu trajati do 250 godina i narasti do 20 metara visine. Na području Barskog polja i u Zupcima, kraju koji je poznat po kvalitetu rakije od murava, nalazi se nekoliko viševjekovnih stabala bijelih murava. Ovo drvo, čija se krošnja oblikuje po želji i čija sadnja može biti obavljena na bilo kakvoj zemljanoj podlozi, nema prirodnih neprijatelja i zato su njeni aromatični plodovi zdravi i ekološki čisti. Zato su stari Rimljani pretpostavili i prvi otkrili ljekovita svojstva ovog drveta i njegovog ploda. Čak je i spavanje ispod krošnji murava smatrano ljekovitim kod starih Barana. Na području Bara stabla murava obično se nalaze na krajevima imanja ili na određenoj udaljenosti od objekata stanovanja.
Po legendi, prije 4000 godina carica Huang-Ti podučila je svoje svoje podanike o tome kako se gaje svilene bube, pa je Putem svile na naše prostore stigao i bijeli dud (lat. Morus alba), dok su mu se na putu prema Balkanskom poluostrvu, u tadašnjoj Persiji, pridužili crni dud (lat. Morus nigra) i crveni dud (lat. Morus rubra).

U pripremanju murovače učestvuju sve generacije i to svaka na svoj način. Posebnu draž predstavljaju tresidbe, odnosno tresanje murava i zato ovaj agrarni događaj budi nostalgiju. Tokom tresidbe najbrojniji su pripadnici mlađe generacije od kojih neki moraju držati prostirku ili najlon, odnosno “čaršav (ili lencun) od murava”, dok se najspretniji među njima penju u krošnju murve da bi vršili samu trešnju. Grubo obrađena i prva grana ili stablo, debljine ne šire od stisnute pesnice i dužine od oko 3,5 m, u Barskom polju i rubnim naseljima nazivano je “dajakom”, dok je u Zupcima i Spiču ona imenovana nazivom “žila” i njime je vršena je tresidba murava. Često je isti dajak korišćen i pri nošenju sijena, dok se i danas među višegenaracijskim žiteljima Bara uobičava izreka – Njemu treba jedan dajak (dati po leđima)!

Tresidba, odnosno “tresanje murava/ murve” vrši se u par navrata i to tokom juna mjeseca, jer u ovom periodu, i u kontinuitetu, sazrijevaju plodovi bijele murve. Sazrijevanje plodova murve mora biti u navedenom vremenskom intervalu i to u velikoj mjeri zavisi od klimatskih prilika, dok i sama količina zrelog ploda mora biti odgovarajućeg obima da bi se mogla ispeći što kvalitetnija rakija. Svaka od tresidbi obavlja se u periodu od tri do četri dana i to u razdoblju kada nema kiše ili vjetra.

Rod murve sakuplja se bez lišća i čisto priprema kao za ljudsku ishranu! Slično kao i pri spravljanju voćnih rakija, za dobijanje kvalitetne rakija neophodno je da među otresenim polodovima ne bude onih koji su truli i buđavi. Otreseni plodovi stavljaju se u drveno bure, odnosno nakon svake tresidbe dodaju se komini - tropu od murava, koji se mora miješati svakog dana izjutra i predveče. Autentična barska barska izreka za vidno alkoholisanu osobu glasi – Učinio se ka' trop od murava!

Procjena o sazrijevanju komine, odnosno o trenutku kada “trop padne”, kao i o samom postupku pečenja murovače, odnosno njene destilacije, predstavljaju najosjetljivije faze nastanka ove rakije. Pošto ovi postupci zahtjevaju najviše iskustva i znanja oni su prepušteni najstarijim članovima domaćinstva.
Pravljenje murovače, odnosno pečenje murve zbog brojnosti stabala i same količine otresenih plodova nije velikog obima, odnosno znatno je ispod prosjeka količina koje se dobijaju kao produkti destilacije vinove loze i ostalih vrsta voća. Ima godina kada zbog nedovoljne količine roda i nepovoljnih vremenskih uslova nije moguće pravljenje rakije od murava.
S obzirom da su plodovi murve sitni, kao da i u sebi sadrže šećere (fruktozu i glukozu), vitamine (A, C, E, K, B1, B2, B3, B6 i B9,), željezo, magnezijum, kalcijum, fosfor, kalijum, cink i natrijum, vodu, ugljenehidrate i dragocjena vlakna, pripema murovače zahtjeva mnogo više posla i posvećenosti za razliku od postupaka destilacija ostalih vrsta rakija. Pri destilaciji voćnih rakija vodi se računa o tome da njihova jačina alkohola bude u opsegu od 19 do 21 grada, dok je za murovaču ta skala od 23 do 25 gradi. Ova rakija izuzetno jakog mirisa i ukusa veoma je cijenjena, a naziva se još i “čistom rakijom” jer stablo murve i njegov plod nije neophodno tretirati pesticidima.

Rakija od bijelih murava ima medikativan efekat na organe varenja i na otklanjanje probavnih tegoba, utiče na regulaciju niva holesterola u krvi, znatno smanjuje rizike od nastanka brojnih kardiovaskularnih bolesti, ima snažna protivupalna i antibakterijska dejstva koja pomažu kod liječenja kašlja i prehlade. Naravo, za njen sveobuhvatni pozitivan uticaj na cijeli organizam veoma je bitna umjerenost u njenom konzumiranju. Prekomjerna upotreba ove rakije, koja se inače najbolje konzumira kao veoma hladna, može prourokovati halucinacije i po život opasna trovanja.

Murovača nakon istakanja iz kazana samo je bezbojna tečnost specifičnog mirisa koja kroz nekoliko mjeseci, a naročito nakon nekoliko godina, postaje prvoklasno posluženje za vrhunske meraklije i prijatelje na porodičnim slavljima.