Piše: Neđeljko Đurović

Kovačko umjeće datira od gvozdenog doba i pominje se u Starom Zavjetu. Najpoznatiji kovač je grčki bog Hefest, odnosno njegov rimski ekvivalent ‎‎Vulkan, koji je pravio sva oružja božanstvima sa Olimpa i pri tom posebno kovao ‎‎munje za Zevsa, odnosno za Jupitera u rimskoj mitologiji, koje je bi on bacao na ‎zemlju.‎

Znanje o topljenju gvožđa na naše prostore došlo je sa prostora Stare Grčke i Bliskog Istoka. Kovanje gvožđa i čelika u užarenom stanju podrazumjeva njihovo udaranje ili pritiskanje i ono u svom obavljanju objedinjuje četri elementa – vatru, vodu, vazduh i zemlju! Rad tokom kovanja smatra se najtežim fizičkim naporom u zanastvu i u sebi sadrži jedinstveni dodir umjetničkog i praktičnog.

Kovački zanat je, zbog svog načina funkcionisanja, predstavljao privrednu djelatnost urbane profilacije ili stacionarnog načina življenja koje je uglavnom bilo povezano sa agrarom.

Tokom srednjeg vijeka kovački esnaf u Baru doprinosio je njegovom sveobuhvatnom razvoju i pri tom prolazio kroz razne faze.
Vojislavljevići, kao prva srednjovjekovna dinastija ovih prostora, od grada Bara napraviće ne samo administrativni centar tadašnje Duklje, već će pod njihovom upravom razvoj grada dostići status mediteranske metropole. Tada “slavni grad Bar”, kao naše duhovno i kulturno izvorište, doživjeće i enorman privredni razvoj za koji se vezuju i počeci danas živećih zanatskih tradicija.

Stari grad iz rimskog doba Antivari za vrijeme vladavine Nemanjića kovao je novac od bronze u dvije vrste. Jedan oblik kovanice sadržao je lik svog patrona Sv. Đorđa (Đura, Jurja) ili sa samo utisnuto slovo G, dok je na drugoj strani kovanice bio prikaz Sv. Mihaila sa natpisom d’Antivari, a druga vrsta kovanice takođe je bila sa likom Sv. Đorđa u oklopu i na konju sa prikazom napadnute aždaje i natpisom - Antibar.

Jačanje feudalnih vladara Balšića na prostoru nekadašnje Zete i snaženje trgovine primorskih gradova sa Mlečanima i Dubrovčanima uslovio je potrebu kovanja srebrnog i bakarnog novca. Na prve pomene kovanog novca Balšića nalazimo u zapisima dubrovačkog arhiva iz XIV arhiva. Ove kovanice na jednoj od svojih strana morale imati porodični grb Balšića – prikaz vuka na štitu, dok su natpisi na njima u zavisnosti od njihove vrste, odnosno trgovačke upotrebe bili ispisani na latiničnom ili ćiriličnom pismu. Kovnice novca, koji je u određenom periodu nazivan i imenom Balšini groši ili Morlački novac, postojale su u Kotoru, Bar, Ulcinju, Skadru, Svaču i Drivastu i svoj rad obavljale su pod upravom nekoliko vladara iz porodice Balšića.
Nakon što su zavladali Barom Mlečići su nastavili sa kovanjem istovrsnog novca koji je na jednoj strani imao sliku Sv. Đorđa, dok je na drugoj strani bio zaštitnik La Serenissime Sv. Marko. Kovnica je prestala sa radom nakon osvajanja Bara od strane Otomanske imperije.

U mletačkom periodu Bar je bio trgovački grad i slovio je kao tranzitno odredište za promet vunenim tkaninama, maslinovim uljem i metalima.
Srednjovjekovna obrada metala ovog prostora odnosila se i na izradu oružja, poljoprivrednih, kao i klesarskih alatki za potrebe barskih kipara, klesara i kamenara koji su bili najistaknutije i najčešće pominjane srednjovjekovne zanatlije.

Nakon zauzimanja Bara i Ulcinja, Osmanlije će podno bedema ovih gradova naseliti porodice onih koji su im tokom njihovih pohoda održavali ratničku i konjičku opremu. Tako će u Starom Baru nastati mahala kovača i njihova vještina, koja je nekada opremala askera, vremenom će omogućiti da poljoprivredni prinosi barskog zaleđa postanu bolji. Nekadašnja umješnost spravljenja vojničke opreme poslužiće i u izradi lokalnih kosijera, ručnih alatki za rezanje drveća i rastinja, čime će biti iskovan jedan prepoznatljivi i neobičan spoj.

Kovački zanat u Starom Baru, pored svog rukotvorstva, pokazaće i još jednu posebnost koju je Kralj Nikola opisao u svojim Memoarima. Naime, ova drvena vještina poslužiće i kao okosnica, i kao simbol u stvaranju zajednice koja će biti imenovana odrednicom Kovači.

Kao i drugi drevni zanati koji su nekada praktikovani u starobarskoj mahali, poput filigranstva i ćilimarstva, tako i kovački zanat lagano izumire, jer mlađe generacije sve manje privlači zvuk čekića i udarca o nakovanj.
Slobodno kovanje uvršteno je u Uneskovu listu nematerijalne kulturne baštine!