Tribina je održana sinoć u Baru...

U organizaciji Matice crnogorske sinoć je u galeriji „Velimir A. Leković“ u Baru održana tribina „Crnogorska pravoslavna crkva i Sveta Stolica u XVII vijeku“. Gost je bio publicista Stevo Vučinić, autor knjige „Rasprave o nekim pitanjima iz crnogorske istorije“, unutar koje je štampana i studija „Crnogorska pravoslavna crkva u XVII vijeku pomeđu Turaka i Mletaka“, koja se bavila pitanjem unije Crnogorske i Rimske crkve, potpisane 8.oktobra 1640. godine u manastiru Maine kod Budve. Uvodno izlaganje dao je predśednik Matice Ivan Jovović. Moderator je bio Neđeljko Necko Đurović.

Vučinić je posebno istakao da je Unija kao takva bila odjek iz povjesne dubine, vremena između VII i XII vijeka, koju je na crnogorskom prostoru državotvorno i duhovno obilježila Dukljanska kraljevina, političkim i crkvenim vezama povezana sa Rimom i Rimskom crkvom. Okolnosti joj nijesu bile naklonjene, i doživjela je slom oko 1186. godine. Ali ju je, kako je istakao, stanovništvo vjekovima pamtilo, do danas čuvajući desetine legendi o dobroj kraljici Jeleni Nemanjić, francuskoj katolkinji, koja je bila zaštitnica dukljanskoga, odnosno, katoličkoga stanovništva. Na tim temeljima je nadgrađeno i petnaest dvooltarskih crkava koje to materijalno potvrđuju, čiji svaki kamen, kako je kazao, śedoči da pripadamo istom narodu, sticajem okolnosti, različitoga vjerskoga iskaza. Rasute su od Risna do Bara: Sveti Jovan, Sveta Petka, Sveti Đorđe, Sveti Rok, Sveta Ćekla, u Livarima Sveta Veneranda, u Zupcima Sveti Vasilije, u Kastel Lastvi, Sveti Toma i Sveta Neđelja, u Boki Sveta Petka, Sveta Marija od Rožarija, Sveta Neđelja, Presveta Bogorodica i Sveti Tripun. Mletačke vlasti su u vrijeme Kandijskoga rata ustupile pravoslavnom življu 1657. godine katoličke crkve Svetoga Luke u Kotoru i Svetoga Save Jerusalimskoga u Budvi. To su, po njemu, primjeri i materijalizovane ekumenističke ideje. Zato je, kaže, unija bila prirodni odnos, jer su Rim i Rimska crkva bili onovremeni oslonci na koji je Crnogorska crkva mogla da računa.
Pozvao se na vjersku situaciju iz XVII vijeka, koja śedoči dukljansku kraljevinu kroz vjerski iskaz, koji je na kontinentalnom prostoru opstajao vjekovima nakon njenoga sloma u XII vijeku. Na prostoru Kuča, Pipera, Bratonožića, Bjelopavlića (Brda), 1633. godine, apostolska vizitacija je konstatovala, da već deceniju, zbog neprijateljskoga odnosa turskih vlasti prema katoličkom svještenstvu, na tim prostorima nije bilo duhovne skrbi za katoličko stanovništvo. Pa je ono tokom narednih decenija prešlo na pravoslavlje. To je, naveo je, starośedilačko stanovništvo Martinića u Bjelopavlićima, lužanska bratstva u Piperima, Drekalovići u Kučima, neka bratstva u Pješivcima i druga. Zato Crnogorci, bilo koje vjeroispovijesti, moraju da znaju i respektuju činjenicu da je naša najstarija duhovna i državotvorna institucija Dukljansko-barska nadbiskupija, kao Katolička crka u Crnogoraca katoličke vjere. Ali i da respektuju državotvornu Crnogorsku pravoslavnu crkvu, crkvu Crnogoraca pravoslavne vjeroispovijesti. Obavezni smo im, kako se izrazio, kao duhovnim i državotvornim osloncima, nezavisno kojoj vjeri pripadamo. Tim vrijednostima se prijeti, kako navodi, a naša povijest reinterpretira protivno našim nacionalnim i državnim interesima. Ranoisrednjovjekovna Duklja i dukljansko-barska nadbiskupija su naše i samo naše, crnogorske, istakao je. Na kraju je apelovao na katolike podrumijskoga kraja i Lužane, potomke dukljanskoga stanovništva iz kontinentalnoga područja Crne Gore, da ustanu u odbranu naše tradicije, povijesti i naše ranosrednjovjekovne države Duklje, kao naše i samo naše državne formacije, unutar koje su živjeli naši preci.

Predsjednik Matice, mr Ivan Jovović iz opravdanih razloga nije bio učesnik večerašnje tribine, a Đurović je pročitao njegova zapažanja o ovoj temi:

Usljed objektivne okolnosti predsjednik Matice Crnogoske mr Ivan Jovović nije prisustvovao večerašnjem događaju, ali je u svom pozdravnom obraćanju, koje je pročitano, istakao da se na pozivnici za ovo predavanje nalazi dio faksimila dokumenta iz 1666. godine u kojem iguman Nikodin iz manastira Prečista Krajinska poziva svog „brata u Hristu“ skadarskog i barskog biskupa Petra Bogdanovića, kako je nazivan u ćiriličnim spisima, odnosno Petra Bogdania u spisima ispisnaim latiničnim pismom. Jovović je ukazao da je Petar Bogdani služio zajedničke, božje službe i po ostalim manastirima na Skadarskom jezeru, dok je zahavljujući njemu manastir Vranjina dobio pomoć u crkvenom mobilijaru od Svete stolice. Ovaj navod moguće potvrđuje činjenica, odnosno latinična gravura na zvonu ovog manastira koje možda potiče iz ranijeg, XV vijeka.
U manastiru Prečiste Krajinske sredinom XV vijeka bilo je sjedište unijatske zetske pravoslavne arhiepiskopije, ukazuje Jovović i pri tom upućuje na moguću okolnost zbog koje je ovo pravoslavno svetilište i bilo razoreno od strane Osmanlija jer su njegovi igumani prihavtili uniju sa Svetom stolicom, što je u ostalom i bio slučaj sa svim katoličkim crkvama i samostanima iz toga perioda.
Narodno-crkvene proslave pravoslavnih i katolika imale su skoro pa identičnu manifestacionu formu koja se ogledala u proslavi krsnih slava, nalaganju badnjaka, međusobnim brojnim orođavanjima, pobratimstvima i kumstvima, dok su odlasci pravoslavaca na misna slavlja i uzvratne posjete katolika liturgijskim obredima bile uobičajna pojava. Zbog navedenih okolnosti ne treba da iznenađuje zašto su neki od barskih katolika postili neđelju uoči Savin dana, ali i da ovim povodom treba ukazati na postojanje potiskivane činjenice da postoji katoličko Žitije Svetog Save, kao i da njegovo postojanje u srednjem vijeku nema mnogo zajedničkog sa onim ideološkim pravcem iz XX vijeka koje danas nazivamo svetosavljem.
Na kraju, Jovoić je otvoreno problematizovao neobjavljivanje veoma brojne i pri tom dostupne arhivske građe o navedenim i ostalim događajima koji u znatnoj mjeri bacaju neko drugo i ljepše svjetlo na ove i onako dobre međureligijske odnose.

Moderator Neđeljko Necko Đurović kazao je :

Tribina Matica crnogorska Ogranak Bar pod nazivom „Crnogorska pravoslavna crkva i Sveta Stolica u XVII vijeku“ nastojaće da Vam saopšti interesantne podatke i objektivizuju prilike iz navedenog perioda.
Prostorom današnje Crne Gore kroz vjekove smjenjivali su se uticaji svih moćnih imperija Mediterana. U tim sukobima za prestiž i dominaciju veoma je značaj uticaj dva središtva hrišćanstva – Rima i Konstantinopolja. Budući da se ovaj naš kutak Sredozemlja nalazi na ekvidistanci između ova dva duhovna centra, njihovi uticaju kroz vrijeme bili su isprepletani kroz pravoslavno zaleđe koje je bilo naslonjeno na primorske, urbane i katoličke centre u Baru i Kotoru.
Odnos međusobno anatemisanih crkava tokom srednjeg vijeka uveliko je poprimio različita poimanja svijeta i života koja su se prvobitno ogledala u dubokim teološkim i kulturološkim razlikama, pa i međusobnim sukobima. Osvajanjem Carigrada od strane Osmanlija i snaženjem uticaja islama odnos između zapadnog i istočnog hrišćanstva poprimiće nove i složene dimenzije. Na ovim prostorima spajanje tri religijske sfere ipak je imalo svoje specifičnosti koje su često odstupale od namjere moćnih i koje je su nastaje kao produkt zrelog promišljanja i egzistencijalnog pramgatizma naroda ovog prostora. Jedna od ovih autentičnosti, koja je u konkretnom slučaju nastojala zbližiti i ojačati hrišćansko jedinstvo u zenitu vladavine Orjenta nad ovim dijelom Balkana, vezana je i za pokušaj osnaživanja veze između pravoslavja i katoličanstva na prostoru tadašnje Crne Gore. Ovo zbližavanje crkava zapravo je predstavljalo nastojanje koje je u narodu već imalo svoje određeno postojanje i čije svojevrsno zajedništvo je opstalo do današnjih dana. Valja istaći da se radi još jednom istorijskom fenomenu po kojem se prepoznaje autentična i vjekovna potreba crnogorskog bića za samobitnošću.

Stevo Vučinić je ugledni crnogorski publicista koji je objavio četri knjige, preko pedesetak članaka u periodičnim publikacijama i autor je brojnih medijskih priloga u vezi kulture, istorije i religije. Predśednik je savjeta mitropolije Crnogorske pravoslavne crkve i angažovan je i u političkom životu Crne Gore.
Naučni angažman Steva Vučinića prepoznaje se po svom složenom tumačenju antičkog i srednjovjekovnog razdoblja prostora Crne Gore u kojem koristi različite pristupe i zato njegovo arheološko, istorijsko, numizmatičko, pravno, književno, antropološko, etnološko i arhitektonsko izučavanje privlači izuzetnu pažnju i stručne i laičke javnosti. Ne rijetko, Vučinićeve publikacije dobijaju na svojoj aktuelnosti jer se u njima nalaze podaci koji su neizbježni u našim identitetskim previranjima. Vučinić granice naučnih saznanja pomjera zahvaljujući faktografskom i multidisciplinarnom provjeravanju navodnih istorijskih istina, dok u svojim knjigama, pored uporednih analiza već pouzdanih istorijskih izvora, Vučinić često objavljuje nove pisane i materijalni tragove iz naše davne prošlosti i to uglavnom ostvaruje zbog svog predanog višedecenijskog terenskog rada.

Njegove knjige su „Studije o antici u središnjoj Crnoj Gori“, „Prilozi proučavanju Ljetopisa popa Dukljanina i ranosrednjovjekovne Duklje“, „Prilozi proučavanju stanovništva Crne Gore od VII do XV vijeka“, dok se među brojnim naučnim radovima ističe kao veoma upečatljiv „Zetski Jevanđelistar ili Miroslavljevo Jevanđelje“ iz 2016. godine, koji je oblavljen u stručnom časopisu Lingua Montenegrina.

Knjiga „Rasprave o nekim pitanjima iz crnogorske istorije“, u izdanju Fakulteta za crnogorski jezik i književnost sa Cetinja od 2023. godine, (na čijoj omotnici je istaknut crnogorski tročlani preplet, odnosno motiv iz ornamentike Zetskog Jevanđelistara koja ima osoben karakter i koju karakteriše tročlani preromanički pleter) sadrži tri zasebno obrađivane cjeline i među kojima je i ona koja ukazuje na istorijske okolnosti u vezi postojanja unije između Crnogorske pravoslavne crkve i Rimokatoličke crkve koja je potpisana tokom 1640. godine.