Piše: Mr.sc.Ivan Jovović

Poštovani članovi i poštovaoci Matice crnogorske, predstavnici organa lokalne samouprave i državne uprave, te Ambasade Republike Bugurske u Crnoj Gori, dragi gosti iz Bugarske koji prisustvujete večerašnjoj promociji knjige „Dr Petar Orahovac Crnogorac, Predsjednik Bugarske Skupštine“.

Večeras Dr Petar Orahovac je, uslovno rečeno, po drugi put među Baranima, nakon skoro vijek i po od njegovog odlaska iz Bara, odnosno Crne Gore. Zasluge za njegov povratak u koletivnu memoriju ne samo ovog grada, već i crnogorskog naroda pripadaju koautorima predmetne publikacije Draganu B. Peroviću i Miroljubu Orlandiću. Riječ je o knjizi koja je u veoma kratkom periodu od dana objavljivanja skrenula pažnju javnosti na krupnu intelektualnu figuru, koja je svoj životni i radni angažman započela u Crnoj Gori, a profesionalnu afirmaciju doživjela u Bugarskoj. Takođe, u ime izdavača ove knjige Matice crnogorske koristim priliku da još jednom ukažem cijenjenom auditorijumu da su njeni koautori Perović i Orlandić ušli u gotovo neistražen prostor crnogorsko – bugarskih veza u novijoj istoriji, čije stranice otvaraju neke nove perspektive za sagledavanje i interpretaciju odnosa između ova dva naroda, odnosno država. Upravo o tome ubjedljivo svjedoči predgovor ovom izdanju, koji napisala doskorašnja ambasadorka Republike Bugarske u Crnoj Gori Dr Maglena Plugčijeva, sa kojom je Matice crnogorska u proteklom periodu imala značajnu plodotvornu saradnju, naročito u u oblasti srednjevjekovnog crnogorskog ćirilskog štamparstva, što je rezultiralo konkretnim institucionalnim vezama između ustanova kulture i nauke ove dvije države.

Knjiga „Dr Petar Orahovac Crnogorac, Predsjednik Bugarske Skupštine“ sadržinski ne predstavlja samo životnu i radnu biograviju ove ličnosti. Zahvaljujući radnji koautora, ona ima mnogo širi kontekst, s obzirom da obuhvata različite crnogorsko – bugarske relacije, od druge polovine XIX vijeka zaključno sa godinom objavljivanja ove publikacije.
Mnogo detaljnije o karakteru ove publikacije će govoriti uvaženi učesnici promocije, prije svega, njeni koautori, pri čemu želim da apostrofiram možda jednu od najznačajnih činjenica koja se nalazi među stranicama iste, a koja je i danas aktuelna za crnogorske društvene prilike, a odnosi se na Popis stanovništva u Bugarskoj iz 1905. godine, gdje se u popisnim kolonama između ostalih naroda, nalazilo nešto manje od 300 ispitanika koji su potvrdili svoju crnogorsku etničku pripadnost, i isti toliki broj crnogorski označio kao svoj maternji jezik. Dakle, pravničkim rječnikom kazano, ovaj službeni dokument je odlučna činjenica u dugom postupku tj. procesu na osnovu kojeg se može prepoznati kako se preko obrazovno – kulturnih ustanova, ali i putem drugih metoda, u ondašnjoj Crnoj Gori i Srbiji odvijala ideološka indoktrinacija, tj. preoblikovanje etničkih Crnogoraca u nacionalne Srbe. Uostalom, koautori ove knjige daju na uvid i asimilatorske težnje srpske literature da i Petra Orahovca identifikuju kao Srbina, što zasigurno pisci takvih pamfleta ne mogu pronaći u bugarskim arhivama i periodici. Svakako da dobrovoljna asimilacija nije zabranjena (na primjer, do kraja XIX vijeka u Bugarskoj se doselilo blizu dvije hiljade Crnogoraca), ali je nedopustivo da više od jednog vijeka se u kontinuitetu pokušava negirati autohtonost crnogorskom narodu, prikazujući ga kao neku provincijalnu zajednicu, koja je istorijskim udesom uspjela stvoriti međunarodno priznatu državu još u XIX vijeku. Upravo protiv takvih pseudoistorijskih interpretacija crnogorske istorije, grupa crnogorskih intelektualaca je ravno prije 30 godina utemeljila Maticu crnogorsku, čiji su primarni zadaci zaštita, očuvanje i afirmisanje crnogorskog nacionalnog i državnog identiteta. To je putokaz u našim programskim djelatinostima, a jedan u nizu takvih projekata je i ova knjiga, koja, po prvi put, tretira crnogorsko iseljeništvo, te istaknute Crnogorce u Bugarskoj, zbog čega je ovo izdanje ostvarilo svoju misiju.

Ime Dr Petra Orahovca, kao i njegovog brata Toma Orahovca je vezano a prošlost ovog podneblja, tačnije Bara i Ulcinja. Tomo Orahovac je učestvovao u obnavljanju kulturnog života u tada novooslobođenom Baru, postajući predsjednik Barske narodne čitaocice 1881. godine, koja se shodno tadašnjem zvaničnom ideološkom obrascu nazvana Srpska narodna čitaonica. Dr Petar Orahovac je bio prvi predsjednik Narodne čitaonice u Ulcinju, osnovane 1884. godine, iako u studiji „ Narodna biblioteka „Mirko Srzentić“ 1884 – 2014 (130 godina ulcinjske čitaonice)“ pogrešno navedeno njegovo ime Dr Niko Orahovac, kao predsjednika ove ustanove. Ipak, ličnost Dr Petra Orahovca je neodvojivo povezana sa njegovom profesijom, s obzirom da je postavljen za okružnog ljekara za Bar i Ulcinj.

Knjiga pok. Dr Anta Martinovića „ Pregled zdravstvene djelatnosti u Baru“, objavljene, takođe, u izdanju Matice crnogorske, pruža određen broj podataka o radu Dr Petra Orahovca kao okružnog ljekara, pri čemu treba napomenuti da su mu tadašnje crnogorske vlasti povjerile i sanitarni nadzor nad robom koja je dolazila preko crnogorskih luka. U jednom od rijetkih sačuvanih dopisa Dr Petra Orahovca daje preporuke vlastima za pravilno obavljanje sanitarnih djelatnosti, te u istom konstatuje da je u lukama sanitarni red na niskom nivou, da se ne poštuje naredba o desetodnevnom obaveznom karantinu posade, i u cilju popravljanja prilika traži od vlasti za potrebe obavljanja ovog dopunskog posla ispomoć još jednog ljekara za rad u lukama. Navedeni dopis otvara prostor za dalja arhivska istraživanja koja se odnose na zdravstveno – sanitarnu djelatnost Petra Orahovca u Crnoj Gori.
Petar, kao i njegov brat Tomo zbog sukoba sa režimom knjaza Nikole napustili su Crnu Goru sredinom 80 – tih godina XIX vijeka. Tomo Orahovac je ostao dosljedni protivnik dinastije Petrović – Njegoš do smrti, stavljajući se u službu Kraljevine Srbije. Ostavio je za sobom obimnu publicističku građu, baveći se dominantno crnogorskim temama, pri čemu iz njegovog različitog opusa treba izdvojiti knjigu „ Znamenite Crnogorke“. Za razliku od brata, Dr Petar Orahovac kao i mnogi drugi Crnogorci vođen karijerističkim motivima, odnosno neuporedivo većim mogućnostima za profesionalnu afirmaciju nastanjuje se u Bugarskoj, gdje on i njegovi potomci stekli i uživaju visok društveni ugled. Na primjeru braće Orahovac može se zaključiti da je Crna Gora dugo bila rezervoar kvalitetnih kadrova, mada u konkretnom slučaju bila predmet i složenih porodičnih odnosa, s obzirom da su se navedena braća u srpsko – bugarskim sukobima nalazila na različitim stranama.

Bez namjere da dalje ulazim u meritum publikacije koju večeras promovišemo, jer o tome će referentno govoriti ostali učesnici, smatram da je nakon objavljivanja ove knjige potrebno uputiti inicijativu da jedna od ulica u Ulcinju dobije naziv po Dr Petru Orahovcu, s obzirom da svaka sredina, odnosno zajednica koja u simboličkoj ravni želi da njeguje kulturu sjećanja ne može izostavljati tako značajne ličnosti, poput ove o kojoj govorimo. Ovaj javni poziv je takođe upućen i lokalnoj upravi u Baru, s tim da treba istaći, da jedna od barskih ulica već nosi naziv po Tomu Orahovcu.

Foto: prof Nedjeljko Djurović